Birleşmiş Milletler, çayın tarihsel, kültürel ve ekonomik değerine dikkat çekmek amacıyla 2019 yılında aldığı kararla 21 Mayıs’ı Uluslararası Çay Günü ilan etti.
DÜNYA GENELİNDE TÜKETİM ARTIYOR
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, 2012-2022 arasında dünya genelinde çay tüketimi her yıl ortalama yüzde 3,3 oranında artarak 6,5 milyon tona ulaştı. Bu miktarın yaklaşık yarısı, yani 3 milyon tonu, Çin tarafından tüketildi.
İkinci sırada yer alan Hindistan, 2022 yılında 1,16 milyon tonluk tüketimle dünya toplamının yaklaşık yüzde 18’ini oluşturdu. Hindistan’ı 250 bin ton ile Türkiye, 247 bin tonla Pakistan ve 132 bin tonla Rusya izledi.
TÜRKİYE KİŞİ BAŞINA TÜKETİMDE LİDER
Kişi başına tüketim bazında ise Türkiye dünya lideri konumunda. Statista verilerine göre, Türkiye’de kişi başına yıllık 3,16 kilogram çay tüketiliyor. Türkiye’yi 2,19 kilogram ile İrlanda, 1,94 kilogram ile Birleşik Krallık, 1,5 kilogram ile İran ve 1,38 kilogram ile Rusya takip ediyor.
13 MİLYONDAN FAZLA KİŞİ GEÇİMİNİ SAĞLIYOR
Çay sektörü, küçük üreticiler ve aileleri de dahil olmak üzere 13 milyondan fazla kişiye geçim kaynağı sağlıyor. Çayın özel iklim koşulları gerektirmesi nedeniyle üretimi sınırlı bölgelerde yapılabiliyor ve üretimin büyük kısmı en yoğun tüketimin yaşandığı Asya kıtasında gerçekleşiyor.
Dünya çay üretimi yaklaşık 29,8 milyon ton olarak gerçekleşirken, Çin 14,5 milyon tonluk üretimle ilk sırada yer alıyor. Çin’i yaklaşık 6 milyon ton ile Hindistan, 2,3 milyon ton ile Kenya, 1,4 milyon tonla Sri Lanka ve 1,3 milyon tonla Türkiye izliyor.
EN AZ YÜZDE 70 NEM GEREKİYOR
Uluslararası Çay Günü kapsamında açıklamalarda bulunan Selışık, çayın seçici bir bitki olduğunu ve uygun koşullar sağlanmadığında verimin ciddi şekilde düştüğünü belirtti.
Dünyada çay üretimi genellikle 0-20 kuzey ve güney enlemleri arasında yapılırken, bu kuşağın dışındaki mikroklima alanlarda da üretim mümkün olabiliyor. Selışık, "Yağışın bol, iklimin sıcak olduğu bölgeler, çay için ideal görülüyor. Ancak yıllık sıcaklık ortalamasının 14 derecenin altına düşmemesi, yağışın 2000 milimetreden az olmaması, yağmurun aylara düzenli dağılımı üretimi destekliyor. Çay yetiştirmek için nemin en az yüzde 70 olması şart. Çayın ekildiği yerde sıcaklığın 0’ın altına düşmemesi, hatta 5 derecenin altında olmaması gerekiyor. Üst limit ise 30-40 derece olarak belirleniyor" dedi.
Toprak yapısına ilişkin de bilgi veren Selışık, çayın kumdan kile kadar birçok asit karakterli toprakta yetişebildiğini, ideal olarak ise süzek ve sıcak toprakların tercih edildiğini aktardı.
ÇAY EKİM ALANLARI GENİŞLİYOR
FAO’nun 2024 verilerini aktaran Selışık, dünyada çay yetiştirilen toplam alanın son 5 yılda yaklaşık yüzde 8 oranında artarak 2022’de 5,3 milyon hektara ulaştığını, bu alanların yaklaşık yüzde 64’ünün Çin’de, yüzde 11’inin Hindistan’da bulunduğunu söyledi.
Çayın hasat döneminin iklim koşullarına göre değiştiğini belirten Selışık, Türkiye, Gürcistan ve Japonya gibi ülkelerde mayıstan ekime kadar olan süreçte üç sürgün alınabildiğini, diğer üretici ülkelerde ise bu sürenin 9-12 ay arasında değişebildiğini kaydetti.
İKLİM KRİZİ EN BÜYÜK TEHDİT
Selışık, çay üreticileri için en büyük sorunun iklim krizi olduğunu vurgulayarak şunları söyledi:
"Üreticilerin sıkıntısı hem çayın yetişme koşullarındaki dalgalanmalardan hem de çay yetiştirilen bölgelerin geleceğini tahmin edememekten kaynaklanıyor. Başta Doğu Afrika olmak üzere, öngörüler 2050 yılında çay yetiştirilen alanların yüzde 55 azalabileceğine işaret ediyor. Dünya çay üretiminin yüzde 17’sini sağlayan Kuzey Doğu Hindistan’da geniş ölçekli iklim modellemelerine göre, çay üretiminde 2050 yılına doğru yüzde 40 düzeyinde bir düşüş bekleniyor"
Selışık, düşen nem oranları, kuraklık ve aşırı hava olayları nedeniyle Çin’in geleneksel çay ürünlerinde kalite ve tat değişimleri gözlendiğini ifade etti. Ayrıca iklim değişikliği yüzünden 20. yüzyılın başından bu yana tarımsal ürünlerdeki genetik çeşitliliğin yüzde 75’inin kaybolduğunu belirterek, önlem alınmadığı takdirde verim kaybının yüzde 10 ila 25 arasında olacağı uyarısında bulundu.
ÇAY ATIKLARI DÖNÜŞÜMLE KAZANILIYOR
Çay üretimi sırasında oluşan atıkların değerlendirilebildiğini de belirten Selışık, "Sadece Çin, yılda 5 milyon tondan fazla kesilmiş saplar, atılmış yapraklar ve tomurcuklar, üretim sürecinden kaynaklanan atıklar ve demleme sonrası kalıntılardan oluşan çay atığı üretiyor. Hindistan’da bu rakam yıllık 190 bin tonu buluyor" ifadelerini kullandı.
Çay atıklarının organik madde bakımından zengin olduğunu söyleyen Selışık, bu atıkların evsel ve endüstriyel kompost üretiminde kullanılabildiğini, kurutulmuş çay posasının ise biyokütle yakıtı ya da doğal antioksidan ve arındırıcı özellikleriyle ev yapımı cilt ürünlerinde değerlendirilebildiğini anlattı.
TOPRAK KİRLİLİĞİNE DİKKAT ÇEKTİ
Selışık, çay üretiminin yoğunlaştığı bölgelerde aynı tür ilaç ve pestisitlerin sürekli kullanılması nedeniyle toprakların zarar gördüğünü belirterek, "Bir diğer sıkıntılı durum ise çay, yetiştirme koşulları nedeniyle hep aynı coğrafya ve bölgelerde yetiştiriliyor ağırlıklı olarak. Bu durum, bu topraklara sürekli uygulanan aynı tür ilaçlama ve pestisit kullanımı nedeniyle toprakların zarar görmesine neden oluyor" dedi.
Selışık, çay endüstrisinin çevresel etkilerini azaltmak ve iklime daha dayanıklı hale gelmek için üretim yöntemlerinde değişikliğe gidilmesi gerektiğini ifade ederek, özellikle kimyasal gübre kullanımının azaltılması gerektiğini vurguladı.
