Türkiye'nin ilk uzay yolcusu Alper Gezeravcı'nın da üyesi olduğu Ax-3 misyonu, yarına ertelendi.
Türkiye'nin ilk uzay yolcusu Alper Gezeravcı'nın üyesi olduğu Ax-3 mürettebatını Uluslararası Uzay İstasyonu'na (ISS) taşıyacak yolculuğun yarına ertelendiği bildirildi.
SpaceX'ten yapılan açıklamada, Türkiye'nin ilk uzay yolcusunun üyesi olduğu ve yarına ertelenen Ax-3 misyonunun, fırlatma öncesi son kontrollerinin tamamlanacağı bildirildi.
Gezeravcı'nın üyesi olduğu Ax-3 mürettebatının, SpaceX Dragon uzay aracıyla NASA'nın Florida'daki Kennedy Uzay Merkezi'ndeki Fırlatma Kompleksi 39A'dan Uluslararası Uzay İstasyonu'na (ISS) 17 Ocak'ı 18 Ocak'a bağlayan gece TSİ 01.11'de fırlatılması planlanıyordu.
SpaceX Dragon uzay aracı ISS'ye SpaceX Falcon 9 roketi ile fırlatılacaktı.
SPACEX FALCON 9 ROKETİ HAKKINDA
Gezeravcı'nın uzaya çıkacak ilk Türk astronot olacağı bu seferde kullanılacak SpaceX Falcon 9 roketi, iki aşamalı ve yeniden kullanılabilir bir roket.
Falcon 9, SpaceX tarafından taşınan yüklerin ve yolcuların Dünya'nın yörüngesine ve uzayın derinliklerine güvenli bir şekilde taşınması için tasarlandı.
Roketin yeniden kullanılabilme özelliği şirketin roketin pahalı parçalarını her yolculukta tekrardan üretme ihtiyacını ortadan kaldırıp, uzay yolculuğunu daha ekonomik hale getiriyor.
SpaceX'in verilerine göre, Falcon 9 roketleri, toplamda 289 kalkış, 246 iniş yaptı. Roketler 221 kez de birden fazla uçuşta kullanıldı. Yeniden kullanılma özelliğine sahip Falcon-9 roketlerinden kaç adet bulunduğu ise bilinmiyor.
Uzunluğu 70 metre, çapı 3,7 metre ve yaklaşık 550 ton ağırlığındaki Falcon-9 roketi, alçak Dünya yörüngesinde 22 bin, durağan aktarım yörüngesinde 8 bin 300 ve Mars'ta 4 bin kilogram yük taşıma kapasitesine sahip.
Falcon-9'ların 9 Merlin motorunda, alüminyum-lityum karışımı ile oluşturulmuş sıvı oksijen ve roket için kullanılan kerosen (RP-1) yakıt tankları bulunuyor.
MERLİN MOTORU
SpaceX tarafından üretilen ve şirketin çeşitli araçlarında kullanılan Merlin motorları, tekrardan kullanıma uygun olarak tasarlanırken, Dünya'ya geri dönüşten önce de roketi iniş için yavaşlatmak amacıyla kullanılıyor.
Kademeler arası bağlantı bölgesinde bulunan 4 adet hipersonik mazgallı yüzgeç/kanat, roketin basınç merkezinin yerini değiştirerek, geri dönüş evresinde oryantasyonunu sağlıyor.
ROKETİN FIRLATILMASI
Falcon 9'un istenilen yörüngeye ulaşması ve roketin, Dragon kapsülünden ayrılmasının ardından bir Merlin uzay boşluğu motoru kapsüle istediği bölgeye ulaşması için güç sağlıyor.
Birden çok kez tekrardan başlatılabilen motor, ayrılma evresinden hemen sonra devreye giriyor.
DRAGON KAPSÜLÜ
İçerisinde hava akımı olan basınçlı bölgesinde 7 kişi veya eşit miktarda yük taşıyabilen Dragon uzay aracı, basınçsız arka bölümünde de yük taşıma özelliğine sahip.
Dragon kapsülü de 4 metre çapında ve 8,1 metre uzunluğunda.
YANINDA NELER GÖTÜRECEK?
Gezeravcı’nın yanında götürecekleri arasında Türk bayrağı, aile fotoğrafları ve kendisi de Yörük kültüründen geldiği için bu kültüre ait bazı eşyalar var:
"Aklıma şu geldi, şunu da götürseydim.' diyemiyorsunuz. Detaylı düşünülmesi, önceden planlanması ve bununla ilgili hazırlıkların tamamlanması gereken bir süreç vardı. Aylar öncesinden götürmeyi planladığım malzemeleri ilgili otoritelere teslim ettim. Tüm fiziksel ölçümleri tamamlanıp özel paketleme ve kargolama süreçlerine ilişkin hazırlıkları tamamlandıktan sonra kapsüle yüklendi.
Silifkeliyim, Yörük kökeninden geliyorum. Yörük kültürüne ilişkin hazırlanmış bazı sembolleri, küçük yeğenimin ve ailemin fotoğraflarını, ilk görev yaptığım hava kuvvetlerimdeki filomun peçini ve bizi uzaya taşıyan Türk bayrağımızı götürüyorum."
Gezeravcı’nın yola çıkmamasını gerektiren bir durum yaşanırsa onun yerini 32 yaşındaki Tuva Cihangir Atasever alacak. Gezeravcı şimdiye kadar ABD’nin Teksas eyaletindeki Houston’da hem uzay eğitimi aldı hem de bazı testlerden geçti.
FIRLATMA İSTANBUL VE ANKARA'DA İZLENEBİLECEK
İstanbul ve Ankara’daki meydanlara 'dome çadır' denen dev kubbeli alanlardan planetaryumlar oluşturuldu. Fırlatma, 17 Ocak saat 23.00’ten itibaren Ankara - Kızılay ile İstanbul - Taksim’deki planetaryumlardan izlenebilecek. Ankara ODTÜ Yerleşkesi’nde bulunan TÜBİTAK Uzay Teknolojileri Araştırma Enstitüsü Yer İstasyonu’nda görevli uzay mühendisleri ve bilim insanları, Gezeravcı’nın uzay istasyonuna yolculuğunu anbean takip edecek.
Bunun dışında fırlatma anı bilim merkezlerinde de izlenebilecek. Bu merkezler arasında Konya Bilim Merkezi, Bursa Gökmen Uzay Havacılık Eğitim Merkezi (GUHEM), Bilim Üsküdar, Antalya Bilim Merkezi, Gaziantep Müzeyyen Erkul Bilim Merkezi, Aksaray Bilim Merkezi, Trabzon Özdemir Bayraktar Bilim Merkezi ile Kayseri Bilim Merkezi var.
HANGİ DENEYLERİ YAPACAK?
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığından yapılan açıklamada, Türkiye'nin insanlı ilk uzay görevinde yapılması planlanan bilimsel deneylere ilişkin bilgi verildi.
- "TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM) tarafından geliştirilen UYNA deneyiyle yüksek sıcaklıklara dayanıklı, yüksek mukavemetli alaşımların üretilmesi çalışması, KIBO modülünde bulunan ELF kullanılarak gerçekleştirilecek. Ergitme ve katılaşma prosesleri sırasında termofiziksel ve kristal büyümesi gibi özellikler üzerinde yer çekimsiz ortam etkileri araştırılacak. Bunun, Türkiye'nin uzay, havacılık ve savunma sanayisi için yeni nesil malzeme geliştirme kabiliyeti kazanmasında önemli katkısı olması hedefleniyor.
- TÜBİTAK MAM tarafından geliştirilen ikinci proje gMETAL deneyiyle kimyasal tepkimesiz koşullarda, katı parçacıklarla akışkan ortamı arasında homojen bir karışımın oluşturulmasına yer çekiminin etkisi araştırılacak. Böylece uzay araçlarının itki sistemlerinin daha verimli hale getirilmesi sağlanacak.
- Boğaziçi Üniversitesi tarafından geliştirilen UzMAn deneyiyle dünyada zorlu koşullara adapte olan mikroalg türlerinin yer çekimsiz koşullar altında büyüme ve dayanıklılık testlerinin gerçekleştirilmesi, metabolik değişikliklerinin incelenmesi, karbondioksit (CO2) yakalama performanslarının ve oksijen (O2) üretim kabiliyetlerinin belirlenmesi için bilim misyonu ortağı TÜBİTAK MAM ile yaşam destek sistemi geliştirilmesi hedefleniyor.
- Ege Üniversitesi tarafından geliştirilen EXTREMOPHYTE deneyiyle uzayda ve yeryüzünde yetiştirilen ve de tuz stresine maruz bırakılan A. thaliana ve S. parvula bitkilerinde yeni nesil dizilemeyle (RNA-seq) transkriptomun ortaya konulması ve mikro yerçekiminde glikofitik ve halofitik bitkilerin tuz stresine verdikleri bazı fizyolojik ve moleküler yanıtların karşılaştırılması planlanıyor.
- Ankara Üniversitesi tarafından gerçekleştirilen METABOLOM araştırmasıyla, uzay koşullarının insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin ortaya çıkarılması amaçlanıyor. Bu olumsuz etkilerin azaltılmasına yönelik, uzay görevine katılan astronotun, uzay ortamı koşullarının etkisiyle gen ekspresyonlarında ve metabolizmalarında gerçekleşen fizyolojik ve biyokimyasal değişimlerin incelenmesi öngörülüyor. Çalışmayla, vücuttaki sistem çapındaki değişikliklerin uzay yolcularının sağlığına yönelik olası risk faktörlerinin anlaşılmasında yeni bilgiler sağlanması amaçlanıyor. Çalışmanın dünyada var olan hastalıklar için yeni tedaviler ve önleyici tedbirlerin geliştirilmesinde faydalı olabileceği de düşünülüyor.
- Hacettepe Üniversitesi tarafından geliştirilen MİYELOİD deneyiyle uzay misyonu katılımcılarının maruz kalacağı yolculuk ve uzay koşulları, kozmik radyasyon hasarının immünolojik olarak 'miyeloid kökenli baskılayıcı hücreler (MKBH) düzeyinde ölçülmesi ve değerlendirilmesi hedefleniyor.
- Üsküdar Üniversitesi tarafından geliştirilen MESSAGE deneyiyle yer çekimsiz ortamdan etkilenen henüz işlevi keşfedilememiş genlerin tespit edilmesi ve uzay görevlerinde, bağışıklık hücrelerinden hangilerinin yer çekimi tarafından direkt olarak etkileneceğinin, CRISPR gen mühendisliği yöntemleriyle belirlenmesi amaçlanıyor.Yıldız Teknik Üniversitesi tarafından geliştirilen ALGALSPACE deneyiyle uzayda, Antarktik ve ılıman bölge mikroalglerinin büyüme verileri karşılaştırılarak, literatürde ilk kez kutup alglerinin uzayda kullanımına yönelik bir çalışma gerçekleştirilecek. Uzayda algler, CO2'den O2 rejenerasyonu, ek gıda temini, su iyileştirme, yaşam destek alanlarında kullanılmak amaçlarıyla araştırılacak.
- Aynı üniversite tarafından gerçekleştirilen CRISPR-GEM deneyiyle insanlığın uzaydaki geleceği için aşılması gereken en büyük engellerden olan uzun süreli uzay görevlerinde sürdürülebilir bir sistemin sağlanamaması sorununu çözmek amacıyla tasarlanan biyorejeneratif yaşam destek sistemlerinin iskeleti olan bitkilerin, uzay görevi sırasında meydana gelen biyolojik ve biyolojik olmayan stresler karşısındaki savunma mekanizmalarının anlaşılması ve geliştirilmesine yönelik moleküler biyolojinin modern gen düzenleme tekniklerinden CRISPR'in mikro yer çekimi ortamda bitkiler üzerindeki etkinliğinin araştırılması amaçlanıyor.
- Muş Bilim ve Sanat Merkezi öğrencilerince hazırlanan PRANET deneyiyle propolisin mikro yer çekimi ortamındaki bakteriler üzerindeki etkisi araştırılacak. Kontrol ve deney grupları oluşturularak propolisin anti bakteriyel etkisi test edilecek, sonuçların yer çekimli ortamla benzer sonuçlar verip vermeyeceği karşılaştırılacak.
- Haliç Üniversitesince yapılan VOKALKORD deneyiyle solunum sistemi fizyolojisi içinde akıllı saat yapay zeka desteğiyle seste meydana gelen frekans değişiminden rahatsızlıkların tespit edilmesi ve yer çekimsiz ortamın etkilerinin insan sesi üzerine etkilerinin araştırılması planlanıyor.
- Nişantaşı Üniversitesince gerçekleştirilecek OKSİJEN SATURASYONU deneyiyle, yapay zeka desteğiyle verilen havanın oksijen seviyesini hesaplayarak düşük yer çekiminin sebep olduğu farklılıklar ve rahatsızlıkların tanımlanması hedefleniyor.
- TÜBİTAK UZAY tarafından gerçekleştirilen MİYOKA deneyiyle ilk Türk uzay yolcusu, istasyonda elektronik kart üzerine kurşunsuz bileşen montajı gerçekleştirecek. Uzay görevi sonrası dünyaya getirilecek elektronik kartlar TÜBİTAK UZAY tarafından ayrıntılı incelemeye tabi tutularak mikro yer çekiminin kurşunsuz lehimleme sürecine etkileri bilim dünyasının kullanımına sunulmak üzere raporlanacak."
MALİYETİ NE KADAR?
Gezeravcı uzay istasyonuna Axiom Mission 3 kapsamında gidiyor. Axiom Space şirketi astronotları belli bir ücret karşılığında sağ salim uzaya götüren ve esas amacı gelecekteki uzay turizmine öncülük etmek olan bir şirket. Hükümetten resmi bir açıklama gelmese de şirketin adam başı 55 milyon dolar (1.6 milyar TL) istediği belirtiliyor. Bu fiyata astronotun uzay istasyonuna götürülmesinden getirilmesine kadar her şey dahil.
YEMEKLER, ASTRONOTLARDAN ÖNCE GİTTİ
Birkaç ay önce Anadolu Ajansı'na verdiği demeçte ISS'ye ulaşmak için kullanılacak "Crew Dragon" kapsülünün içinde yemeklerin olacağını dile getiren Gezeravcı, Nisan 2023'te bir menü olarak değil beğendikleri yemek gruplarını tespit ederek bu sürece başladıklarını anlattı.
Gezeravcı, beğendikleri gıda içerikleri tespit edildikten sonra üretim aşamasına geçildiğini belirterek, şunları kaydetti:
"İlk numunelerin testlerini NASA bünyesindeki laboratuvarlarda gerçekleştirdik. Üretim faaliyetleri bu şekilde tamamlandıktan sonra hazır hale getirilip yüklemeleri gerçekleştirildi. ISS'de yiyeceğimiz yemekler şu anda zaten orada, bizden çok önce kargo olarak oraya ulaştırılmıştı. Kapsülün içindeki yemeklerin üretim aşamaları da seyahat tarihine yakın bitmiş olarak yüklemesi önümüzdeki hafta gerçekleşir. Et, sebze içerikli ve kapsülün içindeki seyir esnasında sıvı gıda içerikli tüketim malzemeleri olacak. Sevdiğiniz ana gıdalara ilişkin kısıt yok. Her türlü malzeme üretilip tüketime hazır hale getirilebiliyor. Tek fark, ISS'deyken içindeki nemi alınmış gıdaları tekrar nemlendirme, sıvı takviyesi ve ısıtma imkanı bularak tüketiyorsunuz ancak kapsülün içindeki yolculukta böyle bir ısıtma imkanımız yok."
Gezeravcı, dönüş rotalarına ilişkin, "Florida eyaletinin doğusunda ve batısında tespit edilmiş farklı iniş noktaları var. Döneceğimiz tarihteki hava ve deniz yüzeyinin şartları neresi uygun olursa oraya iniş planlayacağız" dedi.
