İsrail ordusu, İran'ın nükleer programını vurmak için İran'ın birçok kentinde farklı noktaları vurdu. İran, pazar günü ABD ile gerçekleşmesi beklenen nükleer müzakerelere katılmayacağını açıkladı.
İRAN'IN NÜKLEER PROGRAMI NEDİR?
İran, nükleer programının yalnızca sivil amaçlar için sürdüğünü söylüyor.Nükleer silah geliştirmediğini iddia ediyor ancak küresel nükleer gözlemci Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) dahil birçok ülke ve kurum buna ikna olmuş durumda değil.İran'ın 2002'de gizli nükleer tesislerinin bulunduğunun ortaya çıkmasının ardından, niyetiyle ilgili şüpheler belirmeye başladı.Bu, İran dahil neredeyse tüm ülkelerin imzaladığı Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması'na (NPT) aykırı bir durum.NPT, ülkelerin nükleer teknolojiyi tıp, tarım ve enerji gibi askeri olmayan amaçlarla kullanmasına izin veriyor ancak nükleer silah geliştirilmesine izin vermiyor.ABD'nin 2018'de resmi adı Ortak Kapsamlı Eylem Planı veya JCPOA olan mevcut nükleer anlaşmadan çekilmesinden bu yana İran, yaptırımları yeniden uygulama kararına misilleme olarak temel taahhütlerini ihlal etti.JCPOA tarafından yasaklanan uranyumu zenginleştirmek için binlerce gelişmiş santrifüj (arındırma makinesi) kurdu.Nükleer silahlarda %90 saflıkta zenginleştirilmiş uranyum kullanılıyor.
JCPOA uyarınca İran'ın yalnızca %3,67 oranında zenginleştirilmiş, 300 kg'a kadar uranyuma sahip olmasına izin veriliyor. Bu miktar nükleer santral ve araştırma amaçları için yeterli ancak nükleer bombalar için daha fazlası gerekiyor.Ancak Mart 2025'te IAEA, İran'ın %60 saflıkta zenginleştirdiği yaklaşık 275 kg uranyuma sahip olduğunu söyledi.Bu, İran'ın uranyumu zenginleştirmeye devam etmesi durumunda, teoride yaklaşık yarım düzine silah üretebileceği anlamına geliyor.ABD yetkilileri, İran'ın bu uranyumu bir hafta gibi kısa bir sürede bir bomba için yeterli malzemeye dönüştürebileceğine inandıklarını söylediler.Ancak, İran'ın nükleer silah üretmesinin bir yıl ile 18 ay arasında süreceğini de belirttiler.Bazı uzmanlar, "ilkel" bir silahın altı ay veya daha kısa sürede üretilebileceğini söylüyor.
NÜKLEER MÜZAKERE NEDİR?
BM, ABD ve AB, nükleer programın bomba geliştirmek için kullanıldığına dair şüpheler nedeniyle 2010'dan itibaren İran'a kapsamlı ekonomik yaptırımlar uyguladı.Yaptırımlar, İran'ın uluslararası piyasalarda petrol satmasını engelledi ve ülkenin 100 milyar dolarlık dış varlıklarını dondurdu. Ekonomisi durgunluğa girdi ve para birimi rekor seviyelere geriledi, bu da enflasyonun yükselmesine neden oldu.2015'te İran ve ABD, Çin, Fransa, Rusya, Almanya ve İngiltere olmak üzer altı güç uzun süren müzakerelerin ardından JCPOA'yı kabul etti.Anlaşma, IAEA'nın İran'ın tüm nükleer tesislerine erişmesine ve şüpheli sahalarda denetimler yapmasına izin veriyordu.Karşılığında, ülkeler yaptırımları kaldırmayı kabul etti.JCPOA'nın 15 yıla kadar geçerli olması planlanıyordu ve ardından kısıtlamalar sona erecekti.Donald Trump 2018'de göreve geldiğinde ABD'yi anlaşmadan çıkardı.Bunun "kötü bir anlaşma" olduğunu belirtti. Gerekçe olarak kalıcı olmamasını ve İran'ın balistik füze programını ele almamasını gösterdi.Trump, İran'ı yeni ve genişletilmiş bir anlaşma müzakere etmeye zorlamak için "azami baskı" uygulamaya karar verdi. Bunun bir parçası olarak ABD yaptırımlarını yeniden uyguladı.Trump'ın kararı, başta İsrail olmak üzere anlaşmaya karşı çıkan Amerika'nın bölgesel müttefiklerinden etkilendi.İsrail, İran'ın gizli bir nükleer program sürdürdüğünü iddia etti. İran'ın yaptırımların hafiflemesinden elde edeceği milyarlarca doları askeri faaliyetlerini güçlendirmek için kullanacağını savundu.
İRAN NÜKLEER MÜZAKEREDEN NEDEN ÇEKİLDİ?
İran, pazar günü ABD ile gerçekleşmesi beklenen nükleer müzakerelere katılmayacağını açıkladı ve nükleer müzakereleri resmen durdurdu.
BUGÜNE NASIL GELİNDİ?
ABD ve İran yetkilileri arasında Nisan ayından bu yana İran'ın nükleer programıyla ilgili görüşmeler yapılıyor.Bu görüşmelerin altıncısının 15 Haziran'da Umman'da yapılacağı 12 Haziran Perşembe günü teyit edilmişti.ABD Başkanı Donald Trump, daha önce İran ile bir anlaşmaya yakın olduklarını söylemiş ve İsrail'e bu ülkeye saldırmama çağrısı yapmıştı.Trump İsrail'in İran'a saldırmasının "çok muhtemel" olduğunu da doğrulamış ancak saldırının her an gerçekleşebileceğini söylemekten kaçınmıştı.ABD Başkanı Trump, "büyük çatışma" riski nedeniyle bölgedeki Amerikalı çalışanların sayısının azaltıldığını söylemişti.Irak'taki ABD büyükelçiliğindeki çalışanlar ve yakınları 11 Haziran'da İran ile artan gerilimin ardından tahliye edilmişti.Trump 12 Haziran günü yaptığı açıklamada "iyi bir anlaşmaya oldukça yakınız" demiş ve İsrail'in İran'a olası saldırısının "her şeyi bozabileceğini" savunmuştu.Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu: İran nükleer yükümlülüklerini ihlal ettiFotoğraf altı yazısı,İran Genelkurmay Başkanı Muhammed Bagheri'nin saldırıda öldüğü açıklandı.Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), 12 Haziran'da İran'ın nükleer silahların yayılmasının önlenmesine yönelik yükümlülüklerini ihlal ettiğini açıkladı.İran raporun İsrail tarafından sağlanan "sahte belgelere" dayandığını ve kararın siyasi olduğunu savundu; zenginleştirilmiş uranyum üretimini "önemli ölçüde artıracağını" duyurdu.Pentagon yetkilileri 11 Haziran Çarşamba günü, İran'ın nükleer silah üretmeye doğru ilerlediğine dair "birçok belirti" olduğuna inandıklarını söylemişti.İran, uranyum zenginleştirme programının sivil amaçlı enerji üretimine yönelik olduğunu ve atom bombası üretmeye çalışmadığını söylüyor.