Astronomlar, James Webb Uzay Teleskobu’nun (JWST) yardımıyla şimdiye dek gözlemlenen en yaşlı ve en uzak galaksiyi keşfetti. Bilim insanları bu ilkel galaksiye MoM z14 adını verdi ve evrenin oluşumundan yalnızca 280 milyon yıl sonra meydana geldiğini hesapladı. Bu, geçtiğimiz yıl keşfedilen ve "en eski galaksi" unvanını taşıyan JADES-GS-z14-0'dan 10 ila 20 milyon yıl daha erken oluştuğu anlamına geliyor.
13.5 milyar yıllık bir yolculuk
Donanımhaber'de yer verilen ayrıntılarda evrenin yaşının yaklaşık 13.8 milyar yıl olduğu düşünüldüğünde, MoM z14’ün oluşumu Büyük Patlama’dan çok kısa bir süre sonrasına dayandığı belirtiliyor. Burada ışık yolculuğu süresi önemli. Uzaydaki cisimler ne kadar uzaksa, onları o kadar geçmişteki halleriyle görürüz. MoM z14’ten gelen ışık, 13.52 milyar yıl boyunca yol alarak bugün teleskoplarımıza ulaştı. Bu da onu hem zaman hem de mesafe açısından insanlık tarafından gözlemlenen en uzak nesne konumuna yerleştiriyor.
2021’de fırlatılan James Webb Uzay Teleskobu, geliştirilmiş kızılötesi sensörleri sayesinde uzayın en uzak noktalarını gözlemleyebiliyor. Evrenin genişlemesiyle birlikte, uzak galaksilerden gelen ışığın dalga boyunun uzaması sonucu oluşan “kırmızıya kayma” etkisi, galaksilerin ne kadar uzak – dolayısıyla ne kadar eski – olduğunu belirlemede kritik rol oynuyor. MoM z14’ün kırmızıya kayma değeri ölçümlerde z = 14.44 olarak bulunurken, önceki rekor galaksi olan JADES-GS-Z14-0 için bu değer z = 14.32 olarak tespit edilmişti.
Yapılan analizler, MoM z14’ün Samanyolu’ndan yaklaşık 50 kat daha küçük olduğunu ve içinde azot ile karbon gibi ağır elementler barındırdığını ortaya koydu. Bu bulgu, galaksinin ilk galaksilerden biri olmasına rağmen, evrendeki ilk yıldız nesillerini barındırmadığını gösteriyor. Çünkü evrenin ilk yıldızları yalnızca hidrojen ve helyumdan oluşurdu. Ağır elementler ise bu ilk yıldızların yaşam döngüsü içinde oluşup süpernova patlamalarıyla evrene yayıldı.
Dolayısıyla MoM z14, evrendeki ilk yapılardan biri olsa da, içerdiği elementler nedeniyle “ilk galaksi” tanımına tam olarak uymuyor. Araştırmacılara göre, bu galaksi muhtemelen evrendeki ilk “normal” galaksilerin oluşmaya başladığı döneme ait.
MoM z14’ün keşfi kozmoloji için büyük bir adım. Ancak ilginç olan, JWST’nin bu kadar erken galaksileri bulmasının beklenmiyor oluşuydu. Araştırma ekibine göre, JWST'nin gözlemleri, erken evrende öngörülenden 100'den fazla parlak galaksi adayı ortaya koydu. Üstelik MoM z14’ün çevresinde nötr hidrojenin azlığı da dikkat çekici. Oysa evrenin bu kadar erken dönemlerinde, uzayın nötr hidrojenle dolu olması bekleniyordu. MoM z14’ün keşfi, James Webb Uzay Teleskobu’nun bilinen evrenin sınırlarına dokunabileceğini gösteriyor. Araştırmacılar, şimdi hedeflerini daha da uzağa –örneğin z = 15 veya z = 16 kırmızıya kayma değerlerine sahip galaksilere– yöneltiyor.