Bu alanda en alt yüzde 10’luk dilimde, yer alan Türkiye, “Avrupa Yüksek Eğitim Alanı”nda Beyaz Rusya, Azerbaycan ve Rusya Federasyonu ile birlikte açık ara en gerideki ülkelerden biri durumunda. Komşu ülkeler arasında sadece Suriye, Türkiye’den daha kötü bir puana sahip bulunuyor. Genel düzey Türkiye’deki bilim özgürlüğünün büyük bir baskı altında olduğunu sergiliyor.
2024 akademik yılında da dünyada ve Türkiye’de ifade özgürlüğü ve akademik özgürlükler alanında gerilemeler yaşandığı hatırlatılan raporda, “Bu olumsuz gelişmelere rağmen, Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyelerinin dört yılını dolduran, akademik kaliteden ödün vermemeyi, özgür düşünme ve tartışma alanı olarak üniversiteyi korumayı amaçlayan direnişleri, bütün dünyaya örnek olacak bir nitelik taşımaktadır” denildi.
NİCELİK TEK ÖLÇÜT
Akademik kalite ve liyakatin uzun soluklu bir süreç olduğu gerçeğinin, Türkiye’de açıkça görmezden gelinmeye devam edildiğine dikkat çekilen rapordan bazı bölümler şöyle:
“Niteliğin değil, niceliğin tek ölçüt olduğu bu anlayışta, yüksek öğrenim kurumu sayısının çeyrek asırlık bir dönemde 76’dan 208’e, öğretim elemanı sayısının 70 binden 185 bine ve öğrenci sayısının ise 1.6 milyondan 8 milyona çıkmış olması bir başarı olarak gösterilmektedir. Oysa tek başına personel sayısının iki buçuk kattan fazla artması, bu süredeki öğretim elemanı artışının nitelikle paralel ilerlemiş olamayacağının en önemli göstergelerinden birisidir. Bunun yanı sıra bazı orta ölçekli şehirlere ikinci bir üniversite ‘müjdesi’nin verilmesi de nicelik eksenli akademi anlayışının sürdürülmek istendiğini göstermektedir.
Avrupa Üniversiteler Birliği’nin (EUA) 2023 yılı “Üniversite Özerklik Raporu”nda Türkiye, 2017’de veri sağlamadığı için yer bulamamış olmakla birlikte, artık tekrar yer almaktadır. Kurumsal, mali, personel ve akademik özerklik başlıkları altında incelenen üniversitelerde, Türkiye’nin son yıllardaki yeri konusundaki gelişmeler kaygı verici niteliğini sürdürmektedir. Akademik özgürlükler konusunda Türkiye yüzde 46 puanla en düşük seviyenin bir üstünde yer almaktadır. Bir alt seviye ile aradaki fark sadece 6 puandır.”
TEK YETKİLİ CUMHURBAŞKANI!
Raporda, Türkiye’nin Avrupa’daki mevcut dört farklı sistemin tamamen dışında yer alan ve seçilmiş üyelerden oluşan herhangi bir akademik kurulun dahil olmasını ya da nitelik kriterini gözetmeyen tek istisna olarak gösterildiği vurgulandı. Raporda, “2018 yılından bu yana, daha önce de eleştirilen rektör atama yöntemi tamamen terk edilmiş ve tek yetkili organ olarak cumhurbaşkanı belirlenmiştir. Rektörlerin doğrudan doğruya cumhurbaşkanı tarafından atanması sadece kurumsal özerkliğe değil, diğer bütün bağımsızlık unsurlarına da doğrudan etki eden bir nitelik taşımaktadır” görüşlerine yer verildi.