Ticaret Bakanlığı’nın hazırladığı yasa taslağı komisyonculuğu tamamen kaldırıyor. Klasik hal sisteminin yerini AVM’leri andıran yeni bir model alacak. Bakanlık yatırımcı şirketleri, ihale kanununa tabi olmadan belirleyebilecek.
İktidar, sürekli artan sebze meyve fiyatlarını dizginleyebilmek için birkaç yıl önce çıkardığı hal yasasını sil baştan yeniden değiştiriyor. Halen Türkiye genelinde 174 sebze ve meyve hali faaliyet gösteriyor. Bu hallerden sahibi esnaf olan Adana, Gaziantep, Mersin ve Tarsus dışındakilerin tamamı bulundukları il ve ilçelerdeki belediyeler tarafından işletiliyor. Belediyeler, hal esnafından belirli miktarda kira alıyor. Üzerinde çalışmaları devam eden yeni hal yasa teklifi taslağıyla ise belediyeler tümden devreden çıkarılıp haller özel şirketlere teslim edilecek.
49 YILLIĞINA BEDELSİZ TAHSİS
Hal sayısı da 174'ten ilk etapta 30'a düşürülecek. Halleri işletme yetkisini alan şirketler hem kira hem de esnafın cirosundan pay alacak. Üstelik nakliyeden paketlemeye kadar esnafın yapacağı hemen her işlemden para kazanacak olan şirketler, halin içine restoran ve otel gibi hizmet alanları kurup adeta AVM'ler gibi para basacak. Bu ayrıcalıklı şirketler ise ihaleyle değil, hiçbir kritere bağlı olmaksızın doğrudan iktidar tarafından belirlenecek. İşte taslakta rantın önünü açan kritik maddeler:
Yeni düzenlemeyle öncelikle yeni hallerin hangi illerde kurulacağına karar verilecek. Bu illerde hal için uygun araziler belirlenecek. Bu araziler eğer şahıslara aitse parası tamamen devlet tarafından ödenerek kamulaştırılacak. Tüm imar işlemleri de tamamlandıktan sonra sıra hali kimin işleteceğine gelecek. Bu konuda tüm yetki iktidarda olacak. İktidar isterse TOBB, TESK gibi kamu niteliğindeki meslek örgütlerine hali işlettirecek isterse hiçbir ihale dahi yapmadan dilediği bir şirkete halin tamamını 49 yıllığına ‘bedelsiz' olarak tahsis edecek. Bu şirketten yer parasının yanı sıra hasılat payı gibi paralar da istenmeyecek. Yeni hal kurulan illerde, mevcut tüm haller kapatılacak. Hali işleten şirketler, tüm iş yerlerini belirli bir bedel üzerinden esnafa kiralayacak. Şirketler kiranın yanı sıra, halde mal alıp satan herkesten cirolarının yüzde 1'ine kadar ayrıca pay alacak. Ayrıca bu şirketler pazarlama, lojistik, ambalajlama, depolama gibi hizmetler için de hal esnafından para toplayacak. Yeni düzenlemeyle sebze meyve fiyatlarının ucuzlatılmasından çok, iktidara yakın şirketlere yeni rant kapısı açılmak istendiği ifade ediliyor.
(Sözcü)
